Dünyamız son yıllarda iklim krizi, küresel ısınma, hava kirliliği gibi birçok sorunla karşı karşıya. Bu sorunların yaşanmasında #sanayileşme ve #ekonomik faaliyetlerin yanı sıra insanoğlunun payı da büyük. Dünyayı tekrar yaşanabilir hale getirmek için çevreye verilen zararı önlemek veya azaltmak adına yürütülen faaliyetlerde adı sık sık duyulan iki kavram var: Karbon ayak izi ve karbon el izi.
Karbon ayak izi ve karbon el izi, insanların doğaya verdiği zararın ölçüsüdür. Karbon ayak izi, insanların ulaşım, ısınma, enerji tüketimi veya satın aldığı her türlü ürün neticesinde atmosfere yayılmasına neden olduğu karbon miktarını anlatmak üzere kullanılan bir terimdir¹.
Karbon el izi ise, insanların iklim değişikliğini önlemek veya azaltmak için yaptığı olumlu eylemlerin karbon cinsinden değeridir².
Karbon Ayak İzi Nedir?
Karbon ayak izi, kişi, kurum veya ülkelerin herhangi bir faaliyet sonucunda atmosfere saldıkları sera gazı miktarının karbondioksit (CO2) cinsinden hesaplanmasına denir³.
Sera gazları, atmosferde bulunan su buharı (H2O), metan (CH4), diazot monoksit (N2O) gibi gazlardır. Bu gazlar, güneşten gelen ışınların bir kısmını yansıtarak dünyanın ısısını korur. Ancak bu gazların miktarı arttıkça, dünya olması gerekenden daha fazla ısınır. Bu da iklim değişikliğine ve küresel ısınmaya neden olur.
Karbon ayak izi ikiye ayrılır: Birincil ve ikincil karbon ayak izi. Birincil karbon ayak izi, günlük hayatta kullandığımız enerji kaynaklarının yanması sonucu ortaya çıkan doğrudan CO2 emisyonlarının ölçüsüdür. Örneğin, evde yaktığımız doğalgaz veya bindiğimiz arabanın yakıtı birincil karbon ayak izine dahildir. İkincil karbon ayak izi ise, kullandığımız ürünlerin imalatından tüketime kadar olan süreçte ortaya çıkan dolaylı CO2 emisyonlarının ölçüsüdür. Örneğin, marketten aldığımız bir şişe suyun üretimi, nakliyesi ve geri dönüşümü ikincil karbon ayak izine dahildir.
Karbon ayak izimizi hesaplamak için internette bulunan karbon ayak izi hesaplama sitelerini kullanabiliriz⁴. Bu sitelerde yaşadığımız yeri, ulaşım alışkanlıklarımızı, enerji tüketimimizi ve alışveriş davranışlarımızı girerek yaklaşık olarak ne kadar CO2 saldığımızı öğrenebiliriz.
Karbon El İzi Nedir?
Karbon el izi ise, karbon ayak izinin tam tersidir. Yani insanların iklim değişikliğini önlemek veya azaltmak için yaptığı olumlu eylemlerin karbon cinsinden değeridir⁵. Örneğin, ağaç dikmek, yenilenebilir enerji kaynakları kullanmak, toplu taşıma araçları tercih etmek, geri dönüştürülebilir ürünler satın almak karbon el izine örnek olarak verilebilir.
Karbon el izimizi hesaplamak için de internette bulunan karbon el izi hesaplama sitelerini kullanabiliriz⁶. Bu sitelerde yaptığımız çevreci faaliyetleri girerek ne kadar CO2 tasarrufu sağladığımızı öğrenebiliriz.
Karbon Ayak İzi ve Karbon El İzi Nasıl Azaltılır?
Karbon ayak izi ve karbon el izi arasındaki fark, dünyaya verdiğimiz zararın veya yararın göstergesidir. Karbon ayak izimizi azaltmak ve karbon el izimizi artırmak için hem bireysel hem de kurumsal olarak yapabileceğimiz birçok şey vardır. İşte bunlardan bazıları:
Mümkünse güneş, rüzgar, hidroelektrik gibi yenilenebilir enerji kaynakları kullanarak elektrik tüketimimizi azaltalım. Enerji tasarruflu ampuller, A sınıfı elektronik aletler tercih edelim.
Isınmak için doğalgaz yerine güneş enerjisi kullanalım. Kışın kalın giyinerek ısıtma derecesini düşürelim. Yazın ise klima yerine vantilatör kullanalım.
Ulaşım için mümkün olduğunca toplu taşıma araçları, bisiklet veya yürüyüşü seçelim. Araç kullanmak zorunda kalırsak, fosil yakıtlı araçlar yerine elektrikli veya hibrid araçlar tercih edelim. Uçak yolculuğu yaparken direk uçuşları seçelim.
Alışveriş yaparken ihtiyacımız olan kadar ürün alalım. Geri dönüştürülebilir, organik, doğal veya çevre dostu ürünleri tercih edelim. Plastik poşet, şişe, bardak gibi tek kullanımlık malzemelerden kaçınalım.
Evde, okulda veya iş yerinde çöplerimizi ayrıştırarak geri dönüşüm kutularına atalım. Kağıt, karton, cam, metal gibi malzemeleri yeniden kullanalım.
Ağaçlandırma çalışmalarına katkıda bulunalım. Diktiğimiz her ağaç yılda ortalama 12 kg CO2 emer.
Çevre bilincini artırmak için eğitim ve farkındalık çalışmalarına destek olalım. Çevre dostu girişimleri teşvik edelim.
Karbon ayak izi ve karbon el izi kavramları, bize doğaya verdiğimiz zararın veya yararın somut bir göstergesini sunar. Dünyayı daha yaşanabilir bir yer haline getirmek için karbon ayak izimizi azaltmak ve karbon el izimizi artırmak hepimizin sorumluluğudur. Bu sorumluluğu yerine getirmek için hem bireysel hem de kurumsal olarak çevreye duyarlı davranışlar sergilemeliyiz.
Umarım bu yazı size faydalı olmuştur. Bu konu hakkında daha fazla bilgi almak isterseniz, size sunduğum kaynaklara göz atabilirsiniz¹²³⁴⁵⁶ .
Kaynaklar:
(1) Karbon Ayak İzi Nedir? - csb.gov.tr. https://yalova.csb.gov.tr/karbon-ayak-izi-nedir-haber-42218.
(2) Karbon Ayak İzi Nedir? Nasıl Hesaplanır? | İş Bankası Blog. https://www.isbank.com.tr/blog/karbon-ayak-izi-nedir.
(3) Karbon ayak izi - Vikipedi. https://bing.com/search?q=Karbon+Ayak+%c4%b0zi+ve+Karbon+El+%c4%b0zi+Nedir%3f.
(4) Karbon ayak izi - Vikipedi. https://tr.wikipedia.org/wiki/Karbon_ayak_izi.
(5) Karbon Ayak İzi Nedir? Dünya’ya Etkileri Nelerdir?. https://www.aydemenerji.com.tr/blog/155/karbon-ayak-izi-nedir-dunya-ya-etkileri-nelerdir-