Klara ve Güneş, süper zeki makinelerle bir hayatın nasıl olabileceğini düşünmemi sağladı…
Güzel bir robot hikayesi okumayı seviyorum ve Ishiguro’nun hasta bir genç kızın “yapay bir arkadaşı” hakkındaki romanı da bir istisna değil. Distopik bir gelecekte geçse de, robotlar kötülüğün kaynağı değildir. Bunun yerine, insanları şirkette tutmak için arkadaş olarak hizmet ediyotlar. Bu kitap, süper zeki robotlarla hayatın nasıl görünebileceğini ve bu tür makinelere teknoloji parçaları olarak mı yoksa daha fazlası olarak mı davranacağımızı düşündürüyor.
Robotlarla ilgili çoğu kurgu hikaye kitabı iki kategoriden birine giriyor gibi görünüyor: Hepimizi nasıl öldürecekleriyle ilgili hikayeler veya robotların nasıl hayatımızın ayrılmaz birer parçası haline geleceğiyle ilgili hikayeler… İlkinden hoşlansam da (ilk iki Terminatör filmi bir nedenden ötürü klasiktir ve Black Mirror’ın konuyu ele alan bazı müthiş bölümleri vardır), robotları olumlu bir ışıkla resmeden kitaplara ve filmlere daha çok ilgi duyuyorum.
Robotlar geleceğimizde büyük bir rol oynayacak ve kurgu türü, bunun tam olarak ne anlama gelebileceğini keşfetmenin harika bir yoludur. Bu yüzden, Kazuo Ishiguro’nun “Klara ve Güneş” adlı robotlar hakkında yeni bir roman yazdığını öğrendiğimde, onu almak için sabırsızlandım açıkçası. “Günün Kalıntıları”nı yıllar önce okumuştum ve harikaydı. Son eseri, ondan beklediğiniz kadar iyi kaleme alınmış ve güzel.
Başlıktaki Klara, Josie adlı 14 yaşındaki hasta bir kıza arkadaşlık eden “yapay bir arkadaş”tır. Hikaye, çocukların daha zeki olmaları için genetik olarak “yükseltildiği” distopik bir gelecekte geçiyor. Yükseltme işlemi risklidir ve Josie’nin hastalığının nedenidir. Çocuklar okula sadece internet üzerinden gidiyor, pek çok çocuğun sosyalleşme eksikliğini gidermek için Klara gibi robot arkadaşları var. Josie’nin evinin dışındaki dünya hakkında pek bir şey öğrenemiyoruz, ancak sık sık terörizm ve çevre felaketlerine göndermeler var.
Klara, dünya hakkında derinden empatik ve meraklı olmaya programlanmıştır. Kitap birinci tekil şahıs ağzından anlatıldığı için her şeyi onun bakış açısından görüyoruz ki bu hem büyüleyici hem de tuhaf geliyor açıkçası. Onun insan olmadığını neredeyse unutabileceğiniz uzun bölümler var.
Kitapla ilgili en çarpıcı şeylerden biri, Ishiguro’nun Klara’nın vizyonunu tasvir etmesidir. Geniş bir görüş alanına sahip olmak yerine, dünyayı bir dizi piksel benzeri kutudan görüyor gibi görünüyor. Bu, Klara’nın tanıştığı yetişkin bir kadına baktığı zamanki gibi oldukça vahşi tasvirlerle sonuçlanıyor: “Bir kutuda sadece belinden boynunun üst kısmına kadar görülüyordu, yanındaki kutu ise neredeyse tamamen kaplanmıştı. onun gözünden.” Klara’nın bazen ne kadar insan görünürse görünsün bizim gibi olmadığını ara ara hatırlatsa da, bunu biraz kafa karıştırıcı buldum.
Kitabı okurken, hangi bölümlerinin olası geleceğimizin bir resmini çizdiğini ve hangi bölümlerin tamamen kurgu olduğunu düşünmeden edemedim. Bir gün hayatımızda hem yardımcı hem de faydacı robotlara sahip olacağımıza inanıyorum. Klara çoğunlukla bir arkadaş gibi. Size bir şeyler getirmek veya yemeklerinizi hazırlamak gibi, faydacı bir robottan beklediğiniz şeylerin çoğunu yapmıyor. Amacı neredeyse tamamen sosyal ve onun kadar duygusal olarak sofistike robotlarımız olup olmayacağını bilmesem de, önümüzdeki on yılda oldukça iyi refakatçi robotların ortaya çıkacağını görebiliriz.
Bu alanda, özellikle yaşlı insanlar için refakatçi robotlar konusunda çok fazla çalışma yapılıyor. Yalnızlık, yaşlılıkta erken ölüm riskinizi artıran gerçek bir sağlık sorunudur ve pandemi sırasında birçok yaşlı insanın yaşadığı sosyal izolasyonla daha belirgin hale gelen bir gerçektir bu. Araştırmalar, evcil hayvan sahibi olmanın bu yükü önemli ölçüde azaltabileceğini gösteriyor. Klara gibi yardımcı robotlar bundan sonraki adım olacaktır muhtemelen.
İnsanların bu tür robotları bir teknoloji parçası olarak mı yoksa daha fazlası olarak mı ele alacağını merak ediyorum. Pek çok robot hikayesi, onları insan olarak görmeye başladığımızda neler olabileceğini keşfediyor. Klara ve Güneş’te Josie, arkadaşının yapay olduğunu anlıyor gibi görünüyor, ancak Josie’nin annesinin Klara’ya başka bir kızı gibi davranmaya başladığı bazı rahatsız edici sahneler de yok değil. (Her filmi bir robottan ziyade bir yapay zeka hakkındadır, ancak bir insanın karmaşık duygular geliştirdiği benzer bir senaryoyu ele alır.)
Josie gibi düşünmeye ve robotları ne kadar zeki ve insan gibi olurlarsa olsunlar makineler olarak görmeye meyilliyimdir. A Thousand Brains’de Jeff Hawkins, makinelerimize karşı ne gibi ahlaki yükümlülüklere sahip olduğumuzu uzun uzadıya araştırıyor. Klara kadar insan benzeriyse, yapay zekanın fişini çektiğimiz için kendimizi kötü hissetmeli miyiz? Hawkins, cevabın hayır olduğu sonucuna varıyor. Onunla aynı fikirdeyim, ancak insanların olmayacağı bir gelecek hayal edebiliyorum.
Ishiguro kesinlikle süper zeki robotlarla hayatın nasıl görünebileceğini düşündürüyor. Asla bir teknoloji uzmanı veya fütürist olduğunu iddia etmiyor, lakin yapay hayata bakış açısı yine de kışkırtıcı. Kitabın sonunda birisi Klara’ya amacına ulaşıp ulaşmadığını sorduğunda, “Evet, iyi hizmet verdiğime ve Josie’nin yalnız kalmasını engellediğime inanıyorum” diyor.
Katil makinelerle ilgili hikayelerle dolu bir dünyada, robotların hayatlarımızı daha iyi hale getirdiği bir gelecek hakkında bir şeyler okumak heyecan vericiydi açıkçası, hikaye boyunca işleri karmaşıklaştırsalar da…
