İnsanlar ve Hayvanlar: Doğruya Rağmen Alternatif Arayışının Sebepleri

Doğru fikri öğrendikten sonra bile, insanlar ve hayvanlar neden hala diğer yaklaşımları test etmeye devam ediyor…

Yeni bir araştırma, başarılı bir strateji öğrenmenin, performansı düşürse bile, daha fazla keşif yapma isteğini ortadan kaldırmadığına dair bulgular ortaya koyuyor…

Belki bir hayat hilesi ya da bir yükümlülük ya da her ikisinin bir karışımı…

Şaşırtıcı bir şekilde, MIT’de gerçekleştirilen yeni bir araştırma, insanların ve hayvanların, doğru yöntemi bilmelerine rağmen, yaklaşımlarını değiştirmeye doğal bir eğilimleri olduğunu gösteriyor. Bu durum, bir hayatta kalma stratejisi veya bir zorunluluktan kaynaklanıyor olabilir.

18 Şubat 2025'te Current Biology’de yayınlanan araştırmanın baş yazarı Mriganka Sur, ‘keşfetmek’ davranışının, sadece ‘mevcut olanı kullanmak’ yerine, en az iki sebeple mantıklı olduğunu belirtiyor. Öncelikle, bir görevin kuralları sabit gibi görünse de, değişen dünyada bu durum her zaman geçerli olmayabilir. Bu nedenle, zaman zaman en uygun davranışı değiştirmek, gerekli uyumları keşfetmeye yardımcı olabilir. İkinci olarak, mevcut tercihleri bilmek, daha iyisini aramanın önüne geçmemeli. Yeni şeyler denemek, mevcut iyiden daha üstün bir seçenek olup olmadığını anlamanın bir yoludur.

“Study: Even after learning the right idea, humans and animals still seem to test other approaches” by David Orenstein | The Picower Institute for Learning and Memory | MIT News, Image designed by Gemini

MIT Picower Öğrenme ve Hafıza Enstitüsü ile Beyin ve Bilişsel Bilimler Bölümü’nde görevli Profesör Sur, “Amacınız ödülü en üst seviyeye çıkarmaksa, mükemmel çözümü bulduğunuzda sapmamalısınız, ancak yine de keşfetmeye devam etmelisiniz. Neden mi? Tıpkı yemek gibi. Hepimizin sevdiği yiyecekler var, ancak yeni tatlar keşfetme ihtimaline karşı, farklı yiyecekleri denemeye devam ediyoruz.” diyor.

Zamanlamayı Tahmin Etmek

Boston Üniversitesi’nde lisansüstü öğrencisi olan eski araştırma teknisyeni Tudor Dragoi, Sur Lab’ın diğer üyeleriyle birlikte, insanların ve küçük primat türü marmosetlerin olayların zamanlaması hakkında nasıl tahminlerde bulunduklarını inceleyen bir çalışmaya liderlik etti.

Marmosetler, Yeni Dünya maymunları (Platyrrhini) takımına ait küçük primatlardır. Güney Amerika’ya özgü olan bu maymunlar, özellikle Brezilya, Peru, Bolivya, Ekvador ve Paraguay’ın tropikal ormanlarında yaşarlar.

Araştırmada, üç insan ve iki marmoset’e basit bir görev verildi. Ekranda, rastgele sürelerle bir görüntü gösterildi ve katılımcıların görüntü kaybolduğunda bir düğmeye basmaları istendi. Marmosetler tablet kullanırken, insanlar fare ile tıklama yaptı. Başarılı tepki, görüntünün kaybolmasına çok erken olmadan hızlı bir şekilde basmak olarak belirlendi ve marmosetler başarılı olduklarında meyve suyu ile ödüllendirildi.

Marmosetler insanlardan daha uzun eğitim süresine ihtiyaç duysa da, her iki tür de görevde benzer bir davranış kalıbı sergiledi. Ekranda görüntü ne kadar uzun süre kaldıysa, kaybolmasına verilen tepki süresi de o kadar kısaldı. Bu davranış, ‘tehlike modeli’ olarak adlandırılan bir öngörüyü takip ediyor: Görüntü belirli bir süre ekranda kaldığında, kaybolma olasılığı artar. Denekler bu ilişkiyi öğrendi ve deneyim kazandıkça tepki süreleri genel olarak hızlandı.

Sur ve Dragoi’nin ekibi, deneyin ilerleyen aşamalarında şaşırtıcı bir durumla karşılaştı. Tepki süresi verilerinin matematiksel modellemesi, insanların ve marmosetlerin, görevi öğrenmiş olmalarına rağmen, bir önceki denemenin sonuçlarını bir sonraki denemede dikkate aldıklarını ortaya koydu. Şöyle ki, bir denemede görüntü kısa süre ekranda kaldıysa, bir sonraki denemede denekler tepki sürelerini düşürdüler (kısa bir görüntü süresi beklentisiyle). Ancak görüntü uzun süre ekranda kaldıysa, tepki sürelerini artırdılar (uzun bir süre beklediklerini varsayarak).

Bu bulgular, Sur’un laboratuvarının 2023'te yayımladığı benzer bir araştırmanın sonuçlarını destekliyor. O çalışmada, fareler, bir bilişsel görevin kurallarını öğrendikten sonra bile, zaman zaman başarılı stratejiden keyfi olarak uzaklaşıyorlardı. Mevcut çalışmada olduğu gibi, en iyi stratejiyi öğrenmek, deneklerin ödüllerden feragat etmesine neden olsa bile, alternatifleri denemeye devam etmelerini engellemedi.

Bilim insanları yeni araştırmada, ‘Görev öğreniminden sonra bile davranış değişikliklerinin devam etmesi, çevrenin en iyi iç modelini bulma ve belirleme stratejisi olarak keşif dürtüsünü gösterebilir’ ifadesine yer verdiler.

Otizm Açısından Önemi

Sur, insan ve marmoset davranışlarının benzerliğinin önemli bir bulgu olduğunu vurguluyor. Çünkü çevresel tahminlerdeki farklılıklar, otizm spektrum bozukluklarının belirgin bir özelliği olarak kabul ediliyor. Marmosetlerin küçük, sosyal ve farelerden daha karmaşık bilişsel yeteneklere sahip olması, bazı laboratuvarlarda otizm modelleri oluşturma çalışmalarını tetikledi. Ancak bu modellerin otizmle ilişkili davranışları doğru bir şekilde yansıtması kritik bir öneme sahip. Marmosetlerin tahmin yetenekleri açısından tipik insan davranışlarını modelleyebildiğini göstermek, marmosetlerin otizm araştırmalarında değerli bir model olabileceği fikrini güçlendiriyor.

Dragoi ve Sur’un yanı sıra, araştırma makalesinin yazarları arasında Hiroki Sugihara, Nhat Le, Elie Adam, Jitendra Sharma, Guoping Feng ve Robert Desimone da yer almaktadır.

Simons Vakfı Otizm Araştırma Girişimi, araştırmayı MIT’deki Simons Sosyal Beyin Merkezi aracılığıyla destekledi.

by David Orenstein | MIT News