2022 Nobel Tıp Ödülü, insanın evrimi ve soyu tükenmiş insan akrabalarımızın genomları ile ilgili keşiflerinden dolayı Svante Pääbo'ya verildi.
1990'da Almanya'nın Leipzig kentinde Max Planck Evrimsel Antropoloji Enstitüsü'nü kuran Pääbo, hücrelerin enerji santralleri olan Neandertal mitokondrilerini dizilemeye çalışarak antik DNA dizileme yöntemlerine öncülük etti. Bunu 40.000 yıl önce yaşamış bir Neandertal kemiğini kullanarak gerçekleştirdi.
DNA bozulur ve kirlenebilir, yani eski DNA'yı sıralamanın imkansız olduğu düşünülüyordu.
Nobel Tıp Komitesi başkanı Anna Wedell, 3 Ekim'deki ödül duyurusunda, “İnsanlığın kökeni her zaman ilgimizi çekmiştir. Biz nereden geliyoruz? Ve bizden önce gelenlerle nasıl bir ilişkimiz var? Bizi soyu tükenmiş hominidlerden farklı kılan nedir? Pääbo sonunda [olduğu düşünülen] imkansız dizilemeyi ve Neandertal genomunun bir araya getirilmesini başardı... ve genom dizilerini analiz edip karşılaştırarak tamamen yeni bir hominin [Denisovanlar] keşfetti." dedi
Mitokondriyal DNA, bireyin genel fizyolojisi hakkında çok sınırlı bilgi taşır, bu nedenle Pääbo, eski hücrelerin çekirdeğinde veya ana kontrol merkezinde paketlenmiş antik DNA'yı sıraladı.
Hırvatistan'daki Vindija mağarasından alınan üç Neandertal kemiği örneği ile Almanya, Rusya ve İspanya'dan alınan diğer örnekleri kullanan Pääbo, Neandertal genomunun 3 milyar baz çiftini sıraladı.
Pääbo, Neandertal genomunu Homo sapiens'inkiyle karşılaştırarak, bu hominin gruplarının yaklaşık 400.000 ila 800.000 yıl önce ayrıldığını ve yaklaşık 70.000 yıl önce H. sapiens Afrika'dan göç ettikten sonra Batı Avrasya'da birbirleriyle üreyeceklerini ortaya çıkardı.
Sonuç olarak, Avrupa veya Asya kökenli insanlarda genomun yüzde 2'ye kadarı, enfeksiyonlara karşı bağışıklık tepkimizi etkileyen genler de dahil olmak üzere Neandertallerden kaynaklanmaktadır.
2008'de Pääbo, Güney Sibirya'daki bir mağarada keşfedilen 40.000 yıllık bir parmak kemiğinden DNA dizilimi yaptı. Bu DNA'yı hem Neandertallerin hem de H. sapiens'inkiyle karşılaştırarak, tamamen yeni bir hominin türü olan Denisovalılar'ı keşfetti.
Daha ileri analizler, H. sapiens'in Avrasya'nın doğu bölgelerinde Denisovalılarla çiftleştiğini ortaya çıkardı. Sonuç olarak, Melanezya'daki (Güney Pasifik Okyanusunda Yeni Gine, Ghoi ve Tanna dahil olmak üzere yaklaşık 2000 adadan oluşan bir bölge) ve güneydoğu Asya'nın bazı bölgelerindeki insanlar yüzde 6'ya kadar Denisovalı DNA'sına sahiptir.
Pääbo'nun çalışması, Denisovalılardan miras alınan bir genin, günümüz Tibetlilerinin düşük oksijen konsantrasyonlu yüksek irtifalarda hayatta kalmasına yardımcı olduğu keşfini de destekledi.
Nobel komitesinin bir üyesi olan Gunilla Karlsson-Hedestam duyuruda, "[Pääbo'nun araştırmasına] hem evrimimizi anlamak, potansiyel tıbbi çıkarımlar hem de fizyolojimizin temel bir anlayışı açısından pek çok çıkarım var" dedi.
Antik DNA'yı incelemek, fizyolojimizin diğer yönleri için genetik temeli ortaya çıkarmaya devam edecek ve bunu yaparken tıbbi gelişmelere yardımcı olacak dedi.
Nobel Asamblesi sekreteri Thomas Perlmann, Pääbo'ya Nobel başarısı hakkında bilgi verildiği ana atıfta bulunarak, "Konuştu, çok mutluydu" dedi.